YAPIM İŞLERİNDE YENİ BİRİM FİYATLARIN OLUŞTURULMASINDA YÜKLENİCİ KARININ BELİRLENMESİ

1.GENEL OLARAK

 

İdareler, sözleşme konusu işlerle ilgili proje v.b. teknik belgelerde, değişiklik yapılmaksızın işin tamamlanmasının fiilen imkansız olduğu hallerde, işin sözleşmede belirtilen niteliğine uygun bir şekilde tamamlanmasını sağlayacak şekilde gerekli değişiklikleri yapmaya yetkili bulunmaktadır. Anılan proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin bedelleri Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22. maddesinde sayılan ilke ve kurallar çerçevesinde yüklenici ile birlikte tespit edilmesi gerekmektedir.

Bu yazıda yeni birim fiyatların tespitinde yüklenici kârı ve genel gider oranının belirlenmesi konusu ele alınacaktır.

 

2.YAKLAŞIK MALİYETİN TESPİTİNDE YÜKLENİCİ KÂRI VE GENEL GİDER ORANI

 

Yeni birim fiyatların tespitinde yüklenici kârı ve genel gider oranının belirlenmesi konusunun daha sağlıklı ele alınabilmesi için yaklaşık maliyetin tespitinde yüklenici kârı ve genel gider oranının belirlenmesi hususunun netleştirilmesi gerekmektedir.

4734 sayılı Kanunun “Yaklaşık maliyet” başlıklı 9. maddesinde “Mal veya hizmet alımları ile yapım işlerinin ihalesi yapılmadan önce idarece, her türlü fiyat araştırması yapılarak katma değer vergisi hariç olmak üzere yaklaşık maliyet belirlenir ve dayanaklarıyla birlikte bir hesap cetvelinde gösterilir. Yaklaşık maliyete ihale ve ön yeterlik ilanlarında yer verilmez, isteklilere veya ihale süreci ile resmi ilişkisi olmayan diğer kişilere açıklanmaz.” hükmü yer almaktadır. Anılan madde doğrultusunda Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 8 ve devamı maddelerinde düzenlemeler bulunmaktadır.

Yaklaşık maliyetin hesaplanmasında iki aşamanın söz konusu olduğu söylenebilir.

• Miktarların tespiti
• Fiyat ve rayiçlerin tespiti

 

2.1. Yaklaşık Maliyet Hesabına Esas Miktarların Tespiti

 

Yaklaşık maliyet hesabına esas miktarların tespiti için öncelikle aşağıda yer alan çalışmaların yapılması gereklidir:

1. a) Arazi ve zemin etüdünün yapılması
2. b) Proje hazırlanması
3. c) Mahal listesi hazırlanması

ç) Metraj listelerinin hazırlanması

1. d) Ön ve/veya kesin projeye dayalı olarak birim fiyat teklif almak suretiyle ihale edilecek işlerde, idareler, iş kaleminin adını, yapım şartlarını, ölçü yeri ve şeklini, birimini, birim fiyata dahil ve hariç unsurları ihtilafa meydan vermeyecek biçimde teknik olarak açıklayan birim fiyat tarifleri hazırlanması

e)Anahtar teslimi götürü bedel işlerde ise uygulama projeleri ve mahal listelerine dayalı olarak imalat iş kalemleri veya iş gruplarının teknik tarif ve özelliklerinin belirlenmesi.

2.2.Yaklaşık Maliyet Hesabına Esas Fiyat ve Rayiçlerin Tespiti

 

İdarelerce, ihale konusu işin yaklaşık maliyetine ilişkin fiyat ve rayiçlerin tespitinde;

1. a) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlerin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar,
2. b) Kamu kurum ve kuruluşlarınca belirlenerek yayımlanmış birim fiyat ve rayiçler,
3. c) İlgili meslek odaları, üniversiteler veya benzeri kuruluşlarca belirlenerek yayımlanmış fiyat ve rayiçler,

ç) Yüklenici veya alt yüklenici olarak faaliyet gösteren, konusunda deneyimli kişi ve kuruluşlardan alınacak, ihale konusu işe benzer nitelikteki işlere ilişkin maliyetler,

1. d) İdarenin piyasa araştırmasına dayalı rayiç ve fiyat tespitleri,

esas alınır.

İdareler, yaklaşık maliyete ilişkin fiyat ve rayiçlerin tespitinde (a), (b), (c), (ç) ve (d) bentlerinde belirtilen fiyat ve rayiçlerin birini, birkaçını veya tamamını herhangi bir öncelik sırası olmaksızın kullanabilirler.

 

2.3.Yaklaşık Maliyetin Hesaplanması

İmalat miktarları (metrajlar) tespit edilip, yaklaşık maliyete esas piyasa rayiçleri tespit edildikten sonra sıra yaklaşık maliyetin hesaplanmasına gelmektedir. Bu aşamada Yapım İşleri İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 11. maddesinde belirtildiği üzere, tespit edilen miktarlarla fiyatlar çarpılır. Bu çarpım sonucunda ulaşılan tutar, yüklenici karı ile genel gider ihtiva etmez ve KDV hariçtir.

Daha sonra, bulunan bu tutara % 25 oranında yüklenici kar ve genel gider karşılığı eklenmek suretiyle yaklaşık maliyet tespit edilir. İdarenin yaklaşık maliyet hesabında % 25’lik oranı azaltması veya yükseltmesi mümkün değildir. Ancak, belirtmek gerekir ki % 25 oranındaki kar ve genel gider karşılığı, sadece kar ve genel gider içermeyen kalemlere ilave edilmelidir. Dolayısıyla, yaklaşık maliyetin tespitinde kamu idarelerince belirlenmiş birim fiyatların veya doğrudan yüklenicilerden alınan fiyatların kullanılması durumunda, ayrıca % 25 kar ve genel gider karşılığı ilave edilmemelidir. Aksi durum, yaklaşık maliyetin şişirilmesine yol açar.[1]

3.SÖZLEŞMEDE BULUNMAYAN İŞLERİN FİYATININ TESPİTİ

Yeni fiyatın tespitinde iş kalemi veya iş grubunun niteliğine göre aşağıdaki sıralamaya uyularak oluşturulan analizlerden biri kullanılır:

1. a) Yüklenicinin birim fiyatlarının/teklifinin tespitinde kullanarak teklifi ekinde idareye sunduğu ve yeni iş kalemi/grubu ile benzerlik gösteren iş kalemlerine/gruplarına ait analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler.
2. b) İdarede veya diğer idarelerde mevcut olan ve yeni iş kalemine/grubuna benzerlik gösteren analizlerle kıyaslanarak bulunacak analizler.
3. c) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan iş kalemleri/gruplarına ait maliyet analizleriyle kıyaslanarak bulunacak analizler.

ç) Yeni iş kaleminin/grubunun yapılması sırasında tutulacak puantajla tespit edilecek malzeme miktarları, işçi ve makinelerin çalışma saatleri ile diğer tüm girdiler esas alınarak oluşturulacak analizler.

İş kalemi veya iş grubunun niteliğine uygun olarak yukarıdaki analizlere, kaynakların verimli kullanılması gözetilerek aşağıdaki rayiçlerden biri, birkaçı veya tamamı uygulanabilir:

1. a) Varsa yüklenicinin teklifinin ekinde idareye verdiği teklif rayiçler.
2. b) İdarede veya diğer idarelerde mevcut rayiçler.
3. c) İhaleyi yapan idarenin daha önce gerçekleştirdiği ve ihale konusu işe benzer nitelikteki yapım işlerinin sözleşmelerinde ortaya çıkan fiyatlar.

ç) İdarece kabul edilmek şartıyla, ticaret ve/veya sanayi odasınca onaylanmış uygulama ayına ait yerel rayiçleri.

Yeni fiyat yüklenici ile birlikte yukarıda belirtilen usullerden biri ile tespit edilir. Görüleceği üzere Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22. maddesinde yüklenici kârı ve genel gider oranının ne olacağına ilişkin bir açıklamaya yer verilmemiştir. Ancak yeni birim fiyatların tespitinde, yüklenici kârı ve genel giderlerin de bir girdi olarak yer alması gerekmektedir Bu nedenle yeni birim fiyatın tespitinde, yaklaşık maliyet hesabında kullanılan % 25’lik oranın doğrudan kullanılıp/kullanılamayacağı, bu oranda bir artış/eksiltme yapılıp/yapılamayacağı, iş artışı/azalışı durumunda uygulamanın ne şekilde olacağı ve bu hususa ilişkin ihale dokümanında düzenleme yapılıp/yapılamayacağı uygulamada tereddüt doğuran hususlardır.

4.YENİ BİRİM FİYATIN TESPİTİNDE YÜKLENİCİ KÂRI VE GENEL GİDER ORANININ TESPİTİ VE KONUYA İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER

Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22. maddesinde yeni birim fiyatın tespitine ilişkin olarak yüklenici kârı ve genel gider oranının ne olacağına ilişkin bir açıklamaya yer verilmemiştir. Bu husus uygulamada tereddütlere neden olmaktadır.

Yüksek Fen Kurulunun 15 Kasım 2013 tarihli Genelgesinde konuyla ilgili;

“…Bütün bu hususlar birlikte dikkate alındığında; YİGŞ’ne göre yeni birim fiyatların tespiti sırasında, sözleşme bedeli ve yaklaşık maliyetten hareketle bulunacak bir oranda fiyatların tenzilata tabi tutulmasına ilişkin hüküm bulunan sözleşmelerde, bu doğrultuda uygulama yapılması, ancak, bu Genelgeden sonra ihale edilecek işlerde, bu mahiyette düzenlemelerin yapılmaması, bunun yerine, ihale dokümanları arasında yer alan sözleşme tasarısı ve idari şartnamesinin diğer hususlar bölümünde, yeni fiyat tespitinde yüklenici kârı ve genel gider oranının ne alınacağına ilişkin düzenlemenin yapılması uygun olacaktır. Bu şekilde yapılacak uygulamalar ile muhtemel ihtilaflar da önlenmiş olacaktır.

Yeni birim fiyatların tespitinde, yüklenici kârı ve genel giderlerin de bir girdi olarak yer alması gerekmekte olup bu girdi kalemine ilişkin oran; sözleşmesinde özel bir düzenleme yok ise, maksimum % 25 oranını aşmamak şartıyla, sözleşmesi ve ekleri hükümlerine uygun olarak bulunacak bir mertebede taraflarca müştereken tespit edilecektir.

…” açıklaması yer almaktadır.

Aynı şekilde Yüksek Fen Kurulunun 09/01/2014 tarih ve 2014/04 sayılı görüş yazısında da, yukarda yer verilen Genelge doğrultusunda;

“…Yeni birim fiyatların tespitinde, yüklenici kârı ve genel giderlerin de bir girdi olarak yer alması gerekmekte olup, bu girdi kalemine ilişkin oran; sözleşmesinde özel bir düzenleme yok ise, maksimum % 25 oranını aşmamak şartıyla, sözleşmesi ve ekleri hükümlerine uygun olarak bulunacak bir oranda taraflarca müştereken tespit edilmesi gerekmektedir.” denilmektedir.

Sonuç olarak;

2. Yapım işlerine ilişkin yaklaşık maliyetin tespitinde % 25 oranında yüklenici kârı ve genel gider karşılığı eklenmelidir. İdarelerin yaklaşık maliyet hesabında % 25’lik oranı azaltması veya yükseltmesi mümkün değildir.
3. Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22. maddesinde yeni birim fiyatın tespitine ilişkin olarak yüklenici kârı ve genel gider oranının ne olacağına ilişkin bir açıklamaya yer verilmemiştir. Ancak yeni birim fiyatların tespitinde, yüklenici kârı ve genel giderlerin de bir girdi olarak yer alması gerekmektedir.
4. Yüksek Fen Kurulu kararlarında, yapımından vazgeçilen iş kalemlerine ait birim fiyatların, sözleşmesi eki Yapım İşleri Genel Şartnamesinin 22. maddesinin kıyasen uygulanması suretiyle, bu maddede ön görülen usul ve esaslar doğrultusunda tespit edilebileceğine karar verilmektedir. Bu çerçevede sözleşmede bulunmayan işler ile yapımından vazgeçilen imalatlar Şartnamenin 22. maddesinde belirlenen usul çerçevesinde tespit edildikten sonra, yüklenici kârı ve genel gider oranı ayrıca belirlenmesi gerekmektedir.

4.Sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespiti ve yapımından vazgeçilen imalatların fiyatının tespitinde yüklenici kârı ve genel gider oranı -yaklaşık maliyetin tespitinde olduğu gibi- standart % 25 değildir. Bu çerçevede % 25 oranını aşmamak şartı ve yüklenici ile anlaşmak kaydıyla yüklenici kârı ve genel gider karşılığı belirlenmelidir. Yine yüklenici ile anlaşmak kaydıyla yüklenici kârı ve genel gider karşılığı belirlenmeksizin yeni birim fiyat tespiti de mümkündür.

Başka bir anlatımla sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespiti ve yapımından vazgeçilen imalatların fiyatının tespitinde kullanılacak yüklenici kârı ve genel gider oranı % 25’ den fazla olamayacaktır. Ancak Şartnamenin 22. maddesinde belirlenen usul çerçevesinde % 25’ den az yüklenici kârı ve genel gider oranı belirlenebilecektir. Ya da Şartnamenin 22. maddesinde belirlenen ilke ve kurallar çerçevesinde belirlenen analiz ve rayiçlerin tespitinden sonra ayrıca yüklenici kârı ve genel gider oranı eklenmeksizin de yeni birim fiyat oluşturulabilecekti

5. Uygulamada bazı idarelerce Tip Sözleşmenin “Diğer Hususlar” bölümünde yeni birim fiyatın tespitine yüklenici kârı ve genel gider oranının ne olacağına ilişkin düzenlemeler yapıldığı görülmektedir. Örneğin 2013/93517 İhale kayıt numaralı yapım işi ihalesinde, “Yapım İşleri Genel şartnamesinin 21.maddesindeki esaslara göre iş artış ve azalışların da, Yapım işleri genel şartnamesinin 22.maddesinde sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatları, yüklenici müteahhit kar ve genel giderleri oranı %10 alınarak belirlenecektir” düzenlemesi yer almaktadır. Bu durumda ihale dokümanı doğrultusunda uygulama yapılması gerekmektedir.

6.Tekraren ifade etmek gerekirse Yüksek Fen Kurulu kararları gereği, yapımından vaz geçilmesi nedeniyle sözleşme bedelinden tutarları düşülecek işlere ait birim fiyatların, Şartnamenin 22. maddesinin kıyasen uygulanması suretiyle tespit edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle yüklenici kârı ve genel gider oranının ne olacağına ilişkin yukarda yapılan açıklamalar yapımından vaz geçilen imalatlar için de geçerlidir.

7.Kişisel kanaatimize göre sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespitinde, her iş kalemi için belirlenecek yüklenici kârı ve genel gider oranının aynı olması zorunluluk değildir. Bu husus Şartnamenin 22. maddesinde belirlenen usul çerçevesinde yüklenici ile karşılıklı anlaşmaya bağlıdır. Bu noktada idarelerce “kaynakların verimli kullanılması” ilkesi çerçevesinde hareket edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.

8. Sözleşmede bulunmayan işlerin fiyatının tespiti ile yapımından vazgeçilen imalatların fiyatının tespitinde yüklenici kârı ve genel gider oranının aynı olması da kanaatimizce zorunluluk değildir. Bu husus da Şartnamenin 22. maddesinde belirlenen usul çerçevesinde yüklenici ile karşılıklı anlaşmaya bağlıdır. Ancak bu noktada idarelerce “kaynakların verimli kullanılması” ilkesi çerçevesinde hareket edilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
9. Yapım işi ihalesi konusuna girmeyen ve satın alma yoluyla piyasadan temini mümkün olan malzemelere müteahhit kârı ve genel gider ödenmesi ise mümkün değildir.

Sayıştay Temyiz Kurulunun 4.1.2005 tarih ve 27580 tutanak numaralı kararında, Yapım işi ihalesi konusuna girmeyen ve satın alma yoluyla piyasadan temini mümkün olan demirbaş eşya niteliğindeki malzemelere %25 müteahhit kârı ve genel gider ödenmesinin mümkün olmadığına karar verilmiştir.

Aynı şekilde Sayıştay 2. Dairesinin 05.03.2015 tarih ve 35299 tutanak numaralı kararında, Yapım işi ihalesi konusuna girmeyen ve satın alma yoluyla piyasadan temini mümkün olan çim tohumu, gübre ve bitki toprağına müteahhit kârı ve genel gider ödenmesinin mümkün olmadığına karar verilmiştir.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

USLU Yusuf, DEMİREL Salim; Kamu İhale Hukuku ve Yapım İşleri İhaleleri, Ankara, 2014.

www.kik.gov.tr

http://www.csb.gov.tr/gm/yfk/

http://www.sayistay.gov.tr/

[1] USLU Yusuf, DEMİREL Salim; Kamu İhale Hukuku ve Yapım İşleri İhaleleri, Ankara, 2014.s.197